ΜΙΚΡΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ως χρονολογικό πλαίσιο αυτής της περιήγησης θα ορίσουμε συμβατικά την περίοδο από το 1830 (δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους) μέχρι σήμερα.
Η προϊστορία



Η κυρίως Ελλάδα στην περίοδο της τουρκοκρατίας δεν μπορεί να έχει λογοτεχνική παραγωγή για ιστορικούς λόγους. Στις παρυφές του ελληνισμού όμως (παροικιακός ελληνισμός του εξωτερικού, Επτάνησα) διαμορφώνεται το κατάλληλο κλίμα για λογοτεχνική παραγωγή. Υπάρχουν πολλοί Έλληνες που δίνουν αξιοπρόσεκτα λογοτεχνικά κείμενα. Είναι γνωστή η Εφτανησιακή Σχολή στο κέντρο της οποίας δεσπόζει η μεγάλη μορφή του Διονυσίου Σολωμού (Ο Σολωμός χρίσθηκε αργότερα Εθνικός μας ποιητής, αφού έγινε ο "Ύμνος στην Ελευθερία" εθνικός ύμνος του νεοσύστατου κράτους). Οι εφτανησιώτες ποιητές με καλλιέργεια γλωσσική προετοιμάζουν το έδαφος για τη νεότερη ποίηση. Θέματά τους: το έθνος, η γυναίκα, η θρησκεία κ.α.

1830 - 1880 - Παλιά Αθηναϊκή Σχολή

Όταν μεταφέρεται η πρωτεύουσα της Ελλάδας στην Αθήνα, αρχίζει σιγά - σιγά να δημιουργείται ένας νέος πυρήνας λογίων γύρω κυρίως από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, του οποίου λειτούργησαν τότε οι πρώτες σχολές. Εκείνοι που επηρεάζουν το κλίμα της π. Αθηναϊκής Σχολής είναι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές, οι οποίοι στην πλειονότητά τους υπερασπίζονται την καθαρεύουσα (γλώσσα ψυχρή και μάλλον ακατάλληλη για λογοτεχνία) και τον ψυχρό ακαδημαϊσμό. Κυρίαρχο ρεύμα αυτής της γενιάς είναι ο Ρομαντισμός. Ονόματα (κυρίως στην πεζογραφία, αλλά και στην ποίηση ) αυτής της περιόδου: Αλ. Σούτσος , Αλ. Ρίζος-Ραγκαβής, Γ. Ζαλοκώστας, Θ. Ορφανίδης, Δ. Βαλαβάνης, Δ. Παπαρρηγόπουλος, Σπ. Βασιλειάδης, Αχ . Παράσχος κ.α.)

1880 - 1920 Νέα Αθηναϊκή Σχολή ( ή γενιά του ' 80)

α) Στην ποίηση κυριαρχεί η βαριά σκιά του Κωστή Παλαμά. Άλλοι ποιητές: Ν. Καμπάς, Γ. Δροσίνης, Ι. Πολέμης,Λ. Μαβίλης, Ι. Γρυπάρης, Λ. Πορφύρας, Μ. Μαλακάσης κ.α) Είναι η περίοδος της ανάπτυξης ενός μεγάλου κινήματος, των δημοτικιστών, που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το ακαδημαϊκό κατεστημένο του Πανεπιστημίου Αθηνών (κυριαρχεί ο Παλαμάς, ο Α. Πάλλης κ.α). Οι δημοτικιστές συγκρούονται με τους καθαρευουσιάνους και σιγά- σιγά καθιερώνεται ως γλώσσα της λογοτεχνίας η Δημοτική, αλλά τα δυο στρατόπεδα (καθαρεύουσας και δημοτικής) θα παραμείνουν ενεργά και αντίπαλα για αρκετά ακόμα χρόνια).
β) στην πεζογραφία κυριαρχούν μεικτότερες τάσεις. Εχουμε τη γένεση της σύγχρονης διηγηματογραφίας με θέματα κυρίως από την ελληνική ύπαιθρο και γλώσσα είτε την καθαρεύουσα είτε τη δημοτική (ηθογραφικό διήγημα). Διηγηματογράφοι: Γεώργιος Βιζυηνός, Αλ. Παπαδιαμάντης, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Μ. Μητσάκης, Ι. Κονδυλάκης κ.α).



Κ. Π. Καβάφης

Τυπικά , ληξιαρχικά ανήκει στη γενιά του '80. Είναι όμως μια εντελώς ανεξάρτητη περίπτωση, ποιητής που έζησε και έγραψε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ποίηση λιτή. Ολιγόστιχη, τολμηρή, εκπληκτική σε εύρος και ποιητική ευαισθησία. Θεωρείται σήμερα από τους μεγαλύτερους ποιητές παγκοσμίως, ο πιο πολυμεταφρασμένος 'Ελληνας ποιητής σε πολλές γλώσσες του κόσμου.


Σικελιανός - Βάρναλης

Μεγάλοι ποιητές, μετά τον Παλαμά, κυριαρχούν στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Σικελιανός με εθνικά χαρακτηριστικά στην ποίησή του και ο Βάρναλης με κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά, ως αριστερός, στην ποίησή του.




Στην πεζογραφία, επηρεάζονται οι λογοτέχνες από τα μεγάλα γεγονότα της Ελλάδας, αλλά και από κοινωνικά θέματα. Γνωστοί πεζογράφοι αυτής της περιόδου: Ίων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα, Κ. Χρηστομάνος, Κ. Χατζόπουλος, Κ. Θεοτόκης και ο μεγάλος της λογοτεχνίας μας Νίκος Καζαντζάκης, ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλληνας πέζογράφος, που πρέπει να τον εξετάσει κανείς ξεχωριστά για να καταλάβει το μέγεθος του πεζογραφικού του έργου. Επίσης πρέπει να μνημονευθεί η ιδιαίτερη περίπτωση του ευρωπαϊστή και λογίου συγγραφέα Εμμανουήλ Ροΐδη.

Η Γενιά του Μεσοπολέμου

Τα χρόνια μετά τη μικρασιατική καταστροφή (1922) και μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ονομάζονται μεσοπόλεμος και σ' αυτά απηχείται η παρακμή και η πτώση της Ελλάδας μετά την μεγάλη της ήττα.
Στην ποίηση κυρίαρχο πρόσωπο, που εκφράζει έναν πεσιμισμό (απαισιοδοξία) είναι ο Κ. Καρυωτάκης. Στη διηγηματογραφία θα αναφέραμε τον Δημοσθένη Βουτυρά.

Η Γενιά του '30 (1930)

Μια νέα γενιά λογοτεχνών, ένα νέο ρεύμα αρχίζει να μορφοποιείται μετά το 1930. Ώριμα τα λογοτεχνικά πράγματα στην Ελλάδα, καθιερωμένη η δημοτική στους λογοτεχνικούς κύκλους. Οι επαφές με την Ευρώπη και την Αμερική δίνουν μια νέα ώθηση στη λογοτεχνία
Ποίηση: γενάρχης αυτής της γενιάς θεωρείται ο Γιώργος Σεφέρης (βραβείο Νόμπελ Ποίησης το 1963), σημαντικός ποιητής και διανοούμενος με εκτόπισμα πνευματικό σ' όλη την Ευρώπη κι όχι μόνο στην Ελλάδα. Η γενιά όμως αυτή έδωσε τους αξιολογότερους ποιητές πέραν του Σεφέρη: Γιάννης Ρίτσος, Οδ. Ελύτης (βραβείο Νόμπελ Ποίησης το 1979), Νικηφόρος Βρετάκος, Γιώργος Σαραντάρης, και οι υπερρεαλιστές ποιητές Ανδρέας Εμπειρίκος και Νίκος Εγγονόπουλος.
Πεζογραφία: και εδώ έχουμε πολύ μεγάλα ονόματα. Με ανανεωμένη θεματογραφία, υλικό από τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, αλλά και αφορμές από τα μεγάλα γεγονότα της φυλής (π.χ. Μικρασία και καταστροφή) οι πεζογράφοι αυτής της γενιάς δίνουν απαράμιλλα έργα.
Φ. Κόντογλου, Θρ. Καστανάκης, Στρ. Μυριβήλης, Ηλ. Βενέζης, Γ. Θεοτοκάς, Μ. Καραγάτσης, Αγγ. Τερζάκης, Π. Πρεβελάκης.



Μεταπολεμική ποίηση και πεζογραφία

Α. Ποίηση

Η πρώτη μεταπολεμική γενιά στην ποίηση είναι προφανές ότι επηρεάστηκε από γεγονότα του πολέμου και της κατοχής στην Ελλάδα.
Μια τάση αυτής της γενιάς είναι η αντιστασιακή ή κοινωνική ποίηση. Γνωστοί ποιητές αυτής της γενιάς: Μανόλης Αναγνωστάκης (πολύ ενδιαφέρουσα κοινωνική και πολιτική ποίηση), Τάσος Λειβαδίτης, Γιώργος Σινόπουλος, Τίτος Πατρίκιος, Γιώργης Παυλόπουλος).
Μια άλλη τάση αυτής της γενιάς είναι η νεοϋπερρεαλιστική ποίηση. Οι ποιητές αυτοί εδώ θεωρούνται συνεχιστές των υπερρεαλιστών Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου [ υπερρεαλισμός: ποιητικό ρεύμα που υπερπηδά τον ρεαλισμό και στηρίζεται στην αυτόματη γραφή και τον συνειρμό]. Εκπρόσωποι: Ελένη Βακαλό, Νάνος Βαλαωρίτης, Έκτωρ Κακναβάτος, Δ. Π. Παπαδίτσας, Μίλτος Σαχτούρης.
Στην πεζογραφία ονόματα όπως ο Στρατής Τσίρκας, η Διδώ Σωτηρίου, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Κ. Ταχτσής, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Μένης Κουμανταρέας, ο Τόλης Καζαντζής, ο Νίκος Κάσδαγλης, ο Ανδρέας Φραγκιάς, ο Αλεξ. Κοτζιάς, ο Δημ. Χατζής κ.α. δίνουν μια νέα ώθηση στην ελληνική πεζογραφία.
Κυριαρχούν διάφορες τάσεις:
Η πρώτη είναι ο ρεαλισμός, η απεικόνιση της σύγχρονης Ελλάδας, μετά τα σκληρά χρόνια του πολέμου, τη κατοχής και του εμφυλίου. (Νίκος Κάσδαγλης, Κ. Ταχτσής, Αλεξ. Κοτζιάς, Ανδρέας Φραγκιάς, Δημ. Χατζής)
Η δεύτερη είναι των κοινωνικών και πολιτικών προβληματισμών (Κ. Κοτζιάς, Ανδρέας Φραγκιάς, Στρατής Τσίρκας, Μ. Αλεξανδρόπουλος, Σπ. Πλασκοβίτης, Άρης Αλεξάνδρου κ.α).
Η τρίτη τάση είναι της φυγής από την πραγματικότητα (λυρική πεζογραφία του κλειστού χώρου). Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Τατιάνα Γκρίτση- Μιλλιέξ, Κώστας Στεργιόπουλος, Εύα Βλάμη, Άγγελος Βλάχος, Γαλάτεια Σαράντη.
Νέες εκφραστικές αναζητήσεις: κυρίως η ομάδα των πεζογράφων της Θεσσαλονίκης με χαρακτηριστικά, τον εσωτερικό μονόλογο, το εξομολογητικό ύφος, την ανατρεπτικότητα, το παράλογο, τις κωμικές καταστάσεις: Στέλιος Ξεφλούδας, Γιώργος Δέλιος, Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος, Γιώργος Βαφόπουλος, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Δημήτρης Δημητριάδης, ενώ στη Χαλκίδα έχουμε τον Γιάννη Σκαρίμπα.




Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά

Σε δύσκολες περιόδους για την Ελλάδα και τον κόσμο γεννιέται μια νέα γενιά λογοτεχνών.
Στην ποίηση κυριαρχεί η διάψευση των οραμάτων και η στροφή στη διερεύνηση του εσωτερικού κόσμου. Ονόματα: Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ, Νίκος- Αλέξης Ασλάνογλου, Κική Δημουλά, Μάνος Ελευθερίου, Ανέστης Ευαγγέλου, Βασίλης Καραβίτης,Μάρκος Μέσκος, Ντίνος Χριστιανόπουλος.
Στην πεζογραφία κυριαρχούν ποικίλες αναζητήσεις (ελεύθερη γραφή, ιστορικές αφορμές, ιδεολογικά κείμενα, στο κέντρο της γενιάς αυτής βρίσκεται και η δικτατορία του 1967 -1974, όπως και το Πολυτεχνείο). Ονόματα: Μάριος Χάκκας, Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος, Θανάσης Βαλτινός, Χριστόφορος Μηλιώνης, Γιώργος Χειμωνάς, Ευγενία Φακίνου, Άρης Φακίνος, Άλκη Ζέη, Μάρω Δούκα, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Γιάννης Πάνου, Ρέα Γαλανάκη.

Η Γενιά του '70 (1970)

Η τελευταία γενιά λογοτεχνών που κωδικοποιείται σήμερα. Είναι η γενιά που υπάρχει σήμερα στα γράμματα.
Ποίηση: χωρίς η γενιά αυτή να έχει συγκλονιστικά βιώματα (πόλεμοι κλπ) στρέφεται στην παλιότερη ποιητική παράδοση.
Ονόματα: Νάσος Βαγενάς, Γιάννης Βαρβέρης, Μιχάλης Γκανάς, Γιάννης Κοντός, Χριστόφορος Λιοντάκης, Τζένη Μαστοράκη, Κώστας Παπαγεωργίου Λευτέρης Πούλιος, Γιάννης Υφαντής, Αντώνης Φωστιέρης, Μίμης Σουλιώτης.
Πεζογραφία: αρκετά αξιόλογα τα ονόματα: Σωτήρης Δημητρίου, Δημήτρης Νόλλας, Γιώργος Μιχαηλίδης, Νίκος Χουλιαράς, κ.α.
Στη Θεσσαλονίκη υπάρχει η ομάδα των Μανόλη Ξεξάκη, Ηλία Κουτσούκου, Πάνου Θεοδωρίδη, κ.α.



Οι Τωρινοί

Στην τρέχουσα πεζογραφία ακούγονται και συζητιούνται τα ονόματα των εξής : Νίκος Θέμελης, Ρέα Γαλανάκη, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Ιωάννα Καρυστιάνη, Ντόρα Γιαννακοπούλου, Νίκος Παπανδρέου, Κατερίνα Ζαρόκωστα, Μισέλ Φάϊς, Ζυράννα Ζατέλη, Θ. Γρηγοριάδης κ.α.
Στη Θεσσαλονίκη ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, η Σοφία Νικολαΐδου, ο Σάκης Σερέφας, κ.α.