ΘΕΡΙΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Εφτά Αυγούστου. Ημέρα της γιορτής του μοναδικού Αγίου της περιοχής μας, που λαμπρύνει το ορθόδοξο αγιολόγιο. Με παρέα επίσκεψη στο κατοικητήριό του, που τώρα ξαναχτίζεται σχεδόν απ’ την αρχή πλην του καθολικού, που αναστηλώνεται. Μικρή πορεία πέριξ του λόφου του μοναστηριού, στο ασκητικό ενδιαίτημα του Αγίου, μια σπηλιά χωμένη στο βράχο, κατακόρυφα πάνω από τον ρου του Αλιάκμονα. Από ψηλά εκεί παρατηρούσε ο Άγιος τον ποταμό και τους μαιάνδρους που σχηματίζει, όπως ακριβώς κι οι αμαρτίες των ανθρώπων.
Από κει πάνω παρατηρώ κι εγώ τον Αλιάκμονα, που μοιάζει να κυκλώνει, όπως διατρέχει την κοιλάδα, το μοναστήρι. Τα νερά του λιγοστά. Από ψηλά φαίνονται σα να λιμνάζουν. Μια διαδρομή σκέψεων, παράλληλα με τον ρου του Αλιάκμονα, παίρνει το δρόμο της, από τα γυρίσματα της περιοχής μας μέχρι τον Θερμαϊκό της Θεσσαλονίκης. Αλιάκμονας, νερά των παιδικών μας χρόνων, πάντα ζωντανός κι ανεξερεύνητος συντρόφευε τις περιπέτειές μας. Μέσα στα γυρίσματα του ποταμού και του χρόνου: Ψάρεμα με αυτοσχέδια καλάμια ή με τα χέρια΄ κολύμπι στα γκριζοπράσινα ορμητικά νερά του, που σε άλλες εποχές δύσκολα τιθασεύονταν μέσα στις κοίτες του΄ ξαπλωμένοι τις μεσημεριανές ώρες του στάλου και της ρέμβης κάτω από τις ιτιές, που χαϊδεύουν με τα κλαριά τους το νερό του ποταμού. Φανταζόμαστε τους παιδικούς μας έρωτες, μεγαλώνουμε. Όπως μεγάλωσαν μαζί του γενιές και γενιές. Τραγουδήθηκε, μπήκε στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Μεγάλο ποτάμι, το μεγαλύτερο της Ελλάδας και το ελληνικότερο, αφού πηγάζει από ελληνικά βουνά και εκβάλλει σε ελληνική θάλασσα.
Είναι κι αυτή μια σιγουριά στη ζωή σου, να το αισθάνεσαι να κυλάει χιλιάδες χρόνια τώρα στην ίδια κοίτη, ο μεγάλος μας αδερφός, να διατρέχει τη μικρή μας ύπαρξη, να συγκρούεται με το φευγαλέο της ηρακλείτειας έκφρασης «ποταμώ γαρ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ».
Καθώς αφήνει τον γείτονα νομό Γρεβενών, εισέρχεται φιδωτός στο νομό Κοζάνης, μέσα σε πετρώδεις και απόκρημνες κοίτες, μερικά σημεία των οποίων είναι αδύνατον να προσεγγίσει άνθρωπος. Η σιωπή του τόπου! Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω θα συναντήσει το ιερό μονίδριο του Ιλαρίωνος, που το διακονεί ακατάπαυστα πολλές δεκαετίες ο ομώνυμος μοναχός, κυριολεκτικώς μονάχος. Στο σημείο αυτό αποφάσισε η ηλεκτροφόρα επιχείρηση του ελληνικού δημοσίου να ιδρύσει ένα ακόμα κόμβο – φράγμα υδροηλεκτρισμού. Τα πρώτα σημάδια της παρουσίας της κι οι πρώτες πληγές του τοπίου ήδη φάνηκαν. Η γαλήνη κι η σιωπή του τόπου, που προσιδίαζε στο ταπεινό μοναστηράκι, οι θαλεροί λειμώνες με το υγρό πράσινο, πλατάνια και ιτιές πέθαναν΄ οριστικά ή μη, κανείς δεν ξέρει. Κανείς δεν ξέρει τη μοίρα του. Ο ποταμός σιωπά.
Μετά το μοναστήρι, σα να τον ευλογεί κάποια αγιωτική χάρη, γαληνεύει και ηρεμεί κάπως, βοηθάει και ο τόπος που είναι ομαλότερος. Λίγα χιλιόμετρα και φτάνει στη μικρή γέφυρα΄ από εκεί ξεκινά κι ανοίγεται σα τεράστια γαστέρα, η τεχνητή λίμνη, προϊόν κι αυτή τεχνητών και τεχνικών παρεμβάσεων για την παραγωγή ρεύματος. Ένας ακόμα υδρο-ηλεκτρικός σταθμός (του Πολυφύτου), σα να βάζει τρικλοποδιά στο κύλισμα του ποταμού. Η φτιαχτή λίμνη, που δημιουργηθήκε εδώ και τρεις δεκαετίες ενοχοποιήθηκε κατά καιρούς για πλείστα όσα κακά και ολισθήματα ανθρώπων, φυσικά κι αφύσικα: κατακαλύψεις αρώσιμων εκτάσεων, μόλυνση των νερών από τα λύματα, πνιγμοί ανθρώπων, τελευταίως ο εγκέλαδος, διότι η λίμνη, λένε, επέσπευσε το ξύπνημά του. Τι να πρωτοπιστέψεις;
Όμως νερά είναι κι αυτά. Πολλά νερά.Νερά του Αλιάκμονα. Και το νερό δίνει τη ζωή. Αρδεύσεις εντεύθεν κακείθεν του Αλιάκμονος ποτίζουν την μέχρι πρότινος διψασμένη ενδοχώρα της περιοχής μας. Κάθε είδους εκμετάλλευση, κάτω ή πάνω από την επιφάνεια του νερού. Μαγαζιά που αναπτύχθηκαν κατά μήκος της λίμνης μέχρι τη μεγάλη γέφυρα. Μια άλλη αισθητική που γεννήθηκε στην περιοχή μας κι έδωσε άλλη ατμόσφαιρα, οιονεί θαλασσινή. Ας είναι κι έτσι΄ μια ψευδαίσθηση θάλασσας, που λείπει απ΄το νομό μας.
Μια άλλη σχέση του ποταμού με την περιοχή μας, αλλά κι ολόκληρη την Ελλάδα. Μου την επεσήμανε κάποιος φίλος: για να λειτουργήσουν τα τέσσερα ατμοηλεκτρικά εργοστάσια της περιοχής μας, η δημόσια επιχείρηση ηλεκτρισμού , εκτός του λιγνίτη, αντλεί καθημερινώς πάνω από εκατόν πενήντα χιλιάδες τόνους νερού από τον Αλιάκμονα.Ένας ολόκληρος ποταμός τουτέστιν που φεύγει από τον αλιάκμονα τώρα και κινείται ανάποδα, προς τον ανήφορο των εργοστασίων. Η πόλη της Κοζάνης, για να έχει κανείς μια τάξη μεγέθους, καταναλώνει κατά μέσο όρο είκοσι χιλιάδες κυβικά ημερησίως΄ καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό, που ωστόσο ωχριά εμπρός στο προηγούμενο συγκλονιστικό νούμερο.
Η σιωπή του ποταμού! Άκουγα τις υπερφίαλες αιτιάσεις ενός δημοσιογράφου σε αθηναϊκό ραδιοφωνικό δίκτυο. Λοιδορούσε σκαιότατα τη δημόσια επιχείρηση που δεν μπορεί, λέει, να καλύψει τις ανάγκες των Αθηναίων σε μέρες καύσονα. Κλιματιστικά γαρ, δεν γίνεται να ψήνονται οι αθηναίοι πολίτες με τα μπλακάουτ της επιχείρησης. Μάλιστα. Πόσο απέχει ο Αλιάκμονας από την Αθήνα; Μια παρεξηγήσιμη πρόταση: πριν αυτοί οι συμπολίτες μας στων ανίδεων την πόλη πατήσουν το κουμπί της τηλεόρασής τους, του φούρνου, του κλιματιστικού, του ραδιοφωνικού πομπού τους, καλόν είναι να κάνουν μια μίνι ευχαριστήρια προσευχή στο «θεό» Αλιάκμονα. Δηλαδή όλοι μας. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι λάτρευαν τον θεοποιημένο Νείλο γιατί συνειδητοποιούσαν βαθιά τις πολλαπλές ευεργεσίες του. Όμως παράλληλα τον ξόρκιζαν να μην ξεχειλίσει, πάνω στο θυμό του, και τους καταστρέψει. Κι ο Νείλος ξεχείλιζε συχνότατα. Εμείς ας κάνουμε το ανάποδο: ας δεόμεθα στον Αλιάκμονα να μη μας στερήσει ποτέ το πολύτιμο «υλικό» του. Αν στερέψει ο ποταμός μας, θα είναι μόνο για μια φορά…
Όμως η διαδρομή του νερού και της σκέψης συνεχίζεται. Παρά τις τόσες περιπέτειές του ο ποταμός δεν απελπίζεται. Μέσα από δύσκολες πορείες, που μόνο εκείνος μπορεί να ακολουθήσει, αφήνει πίσω του το Βέρμιο και τα Πιέρια και ξανοίγεται στον μεγάλο κάμπο της Ημαθίας, αφού υποστεί κι άλλες δυο υδροηλεκτρικές τρικλοποδιές, της Σφηκιάς και των Ασωμάτων. Τι ανεπανάληπτη αφιλοκέρδεια! Χιλιάδες στρεμμάτων αρδεύονται από τα νερά του ποταμού μας, χιλιάδες άνθρωποι παράγουν τα προϊόντα τους, επιβιώνουν, πλουτίζουν, τρέφουν και τρέφονται. Ο Ποταμός ούτε φθονεί ούτε απαιτεί.
Έχει πάρει πια το δρόμο του μέσα στον κάμπο, σε εύκολα, ομαλά εδάφη, προς τη θάλασσα του Θερμαϊκού. Εκεί, αν έχει ψυχή, θα νιώθει πως ξαποσταίνει. Χώνεται μέσα στην αλμύρα της θάλασσας, υποχωρεί μπροστά της και χάνεται στην απεραντοσύνη της. Ένας επαρχιώτης ποταμός στη μεγάλη πόλη της θάλασσας. Όμως οι τεχνικοί της προόδου φρόντισαν και πριν το τέρμα του να του βρουν υπερωρίες. Η τελευταία του απασχόληση: να ξεδιψάσει τους νεροσκασμένους θεσσαλονικείς. Θα υποστεί χίλιες δυο επεξεργασίες, καθαρισμούς, φίλτρα και διηθήσεις, για να καταλήξει στα ποτήρια και τις κανάτες των Θεσσαλονικιών. Σε κάθε ποτήρι παγωμένο νερό μπορεί κανείς, ακόμα και σαν υποψία, να βλέπει μικροστοιχεία των περιττωμάτων κάποιου Δυτικομακεδόνα (εκδίκηση άραγε του ποταμού για όσα υφίσταται;) Εκεί, στην άκρη της θάλασσας (ακμή αλός: είναι μια ετυμολογία που άκουσα για τον Αλιάκμονα) ήταν στη μοίρα του να υποστεί ο ποταμός μας τη μεγαλύτερη «μετάλλαξή» του.
Αυτά τα «άνω ύδατα» όπως έγραφε ένας φίλος ποιητής, τα νερά του Θεού, μαρτυρούν την εύγλωττη καρτερία και ανεκτικότητα της φύσης και του δημιουργού της. Τι διδαχθήκαμε απ’ αυτά οι άνθρωποι; Σχεδόν τίποτε. Επιμένουμε να βιάζουμε και να βιαζόμαστε. Και , το σπουδαιότερο, χωρίς να ευγνωμονούμε. Οι δημόσιες αμαρτίες συνεχίζονται. Δεν ξέρω πότε θα περισσέψουν οι ενοχές. Ίσως όταν πια θα στάξει κι η τελευταία σταγόνα του μεγάλου ευεργέτη μας, αλλά, αλλίμονο, κι άλλων υδάτινων πόρων της πατρίδας μας.Τότε τα «νερά ομιλητικά της πατρίδας», όπως λέει κι Οδ. Ελύτης, δεν θα μπορούν πια να πουν τίποτε. Γιατί τη σιωπή τους θα διαδεχθεί η ατέρμονη απουσία. «Απέσβετο και λάλον ύδωρ»…

Γρηγόρης Κοντός